Kees Zoeteman

Het is opvallend hoe vaak de Apocalypse nog in ons spraakgebruik voorkomt. Maar niet als een hoopvol perspectief. Een voorbeeld:

‘Of China in 2050 de VS van de eerste plaats heeft verdrongen als machtigste land? Ze heeft geen idee. “Wie weet is er dan al wel een nucleaire oorlog geweest. En zijn er dan überhaupt nog wel grondstoffen over? Leef ik zelf nog wel? We zijn dan misschien beland in een post-apocalyptische wereld, waar we pillen eten in plaats van maaltijden.”’

Feng Yumeng, barmedewerkster in Beijing, (interview in NRC Weekend 12&13 september 2020)

Kennelijk leeft er een gevoel van doem wereldwijd, van een dreigende wereldondergang. In het Westen wordt bij dreiging van kwade invloeden gemakkelijk gedacht aan de opkomst van China. Daarom is het interessant dat het dagblad NRC eens heeft geprobeerd de verwachtingen van jonge mensen in China in beeld te brengen. De hier geciteerde Chinese jonge vrouw denkt bij de toekomst aan een tijdperk dat volgt op een ook in China vermoedde nabije wereldwijde catastrofe. Het jaar 2050, slechts dertig jaar vanaf nu, is in de ogen van Feng Yumeng een toekomst waarbij de catastrofe al heeft plaatsgevonden.

Een week later is de column van Tommy Wieringa in NRC (26&27 september 2020, p.2) nog explicieter aan dit onderwerp gewijd. Ik citeer samenvattend enkele stukken uit zijn column:

‘Een theaterregisseur … belt op en zegt: “Ik wil dat je een stuk voor me gaat schrijven. Een stuk over deze alarmerende tijd, naar voorbeeld van Openbaringen. Ik heb het idee dat we daar hetzelfde over denken.’’… Een week of wat peins ik nu over een toneeltekst over onze tijd. Er is veel om over na te denken… Alle rampen uit de doos van Pandora en nergens hoop. Een verhitte wereld vol bange mensen. Bange mensen nemen slechte beslissingen… Waar onze verbeelding ons gewoonlijk naar een gedramatiseerde versie van de werkelijkheid voert, voorspellen in onze tijd alle klimaatmodellen een of andere vorm van apocalyps… Lucide kunstenaars en koortsige profeten hebben zich verlekkerd talloos veel eindes van de wereld voorgesteld, maar met het einde van de wereld zoals wij die kennen in zicht zijn ze met stomheid geslagen… De kunstenaar kan het ondenkbare denkbaar maken… Ik zal het proberen dat stuk te schrijven… Een werktitel heb ik alvast, Hittetijd.’

Wat me opnieuw opvalt is hoe in dergelijke discussies en voorstellen het onderwerp van de Apocalypse plat wordt geslagen. Er is geen enkel besef van de context van het esoterische christendom die nodig is om het boek te kunnen duiden. Maar hoe het ook zij, wat is de ergste wereldcatastrofe die we ons kunnen voorstellen de komende decennia? Hoe ziet de wereld eruit na de catastrofe? En wat ziet de Apocalypse zelf als de dreigende ondergang?

De verwarring over de ondergang van de wereld volgens de Apocalypse

Een ‘post-apocalyptische wereld’ is een begrip dat we in de Apocalypse niet zullen aantreffen. De wereld die in de Apocalypse wordt geopenbaard is er een die de materie achter zich heeft gelaten, niet als noodlot maar als vooropgezet doel. Een post-apocalyptische wereld betekent strikt genomen een wereld die volgt op de wereld die het laatste Bijbelboek beschrijft. Volgens de Bijbel is de post-apocalyptische wereld de wereld van het hemelse Jeruzalem, de wereld waarin de mens zijn scheppingsdoel heeft bereikt. Maar de term post-apocalyptische wereld heeft voor degenen die deze nu gebruiken een geheel andere betekenis. Er is een enorme verwarring ontstaan over het begrip Apocalypse omdat in het spraakgebruik alleen het aspect van het ondergaan van de huidige fysieke werkelijkheid wordt benadrukt, los van het daaruit geboren worden van een volgende ontwikkelingsvorm van de Aarde waarop de mens een hoger bewustzijn heeft. Juist daarom gaat het in de Apocalypse. In het Grieks betekent ‘calypto’ verbergen en ‘apo-calypto’ het tegenovergestelde: onthullen wat verborgen is. De lezer wordt voortdurend opgeroepen om zijn of haar ogen te openen voor wat onthuld wordt, om van de toekomstige aarde deel uit te maken door de eigen neigingen om te keren, door niet op te gaan in materiële verlangens en toegang te krijgen tot de immer voortgaande wereld van de geest. Tegen deze achtergrond is een post-apocalyptische wereld een onzinnig begrip.

Voorstelbare wereld catastrofes de komende decennia

Als iemand tegenwoordig het woord post-apocalyptisch gebruikt, wordt een enorme fysieke ramp bedoeld waarin de vertrouwde wereld ondergaat en we deelgenoot worden van wat er daarna is overgebleven. De Amerikaanse film Apocalypse Now uit 1979 van Francis Ford Coppola, die zich afspeeltin Vietnam en Cambodja ten tijde van de Vietnamoorlog, heeft een negatieve betekenis van het woord Apocalypse in het geheugen geprent van de tientallen miljoenen kijkers van deze iconische film.

In deze film vergaat niet de hele wereld, maar het is in Vietnam alsof de wereld vergaat door de heftige oorlogssituatie aldaar en wat een voorbode lijkt van wat voor de hele wereld er zit aan te komen.

De ondergang van het leven op aarde is onderwerp van talrijke discussies en denktanks en een dankbaar onderwerp voor films en romans. Het is interessant om te zien welke oorzaken van wereldwijde ondergangsverhalen te berde worden gebracht.

Een veel gebruikte bron, die mogelijke risico’s van wereldcatastrofes presenteert, is The Global Risks Perception Survey. Op basis van interviews met wereldwijde deskundigen publiceert het World Economic Forum dit Survey jaarlijks op de bijeenkomsten in Davos. In het rapport voor 2019-2020 worden 14 risico’s met bovengemiddelde impact genoemd die onderstaand zijn gerangschikt naar de geschatte mate van waarschijnlijkheid dat zij optreden. Interessant is dat in februari 2020 het risico van een mondiale pandemie nog niet als erg waarschijnlijk werd ingeschat. Het geeft meteen de vaak boterzachte betekenis van dit soort lijstjes weer.  

Tabel 1. De tien risico’s met de grootse gevolgen gerangschikt naar hun waarschijnlijkheid; bron: The Global Risks Perception Survey 2019-2020, https://www.weforum.org/reports/the-global-risks-report-2020

Risico op wereldwijde ontwrichting    Waarschijnlijkheid (score 1 staat voor zeer onwaarschijnlijk en 5 voor zeer waarschijnlijk)

Extreem weer                                                                                                 4.3

Klimaatacties mislukken                                                                              4.0

Natuurlijke rampen                                                                                       3.85

Verlies aan biodiversiteit                                                                             3.8

Door mens veroorzaakte milieurampen                                               3.75

Cyberaanvallen                                                                                                3.7

Watercrises                                                                                                      3.6         

Falende mondiale bestuurskracht                                                           3.55

Conflicten tussen landen                                                                             3.45

Uitvallen informatie infrastructuur                                                          3.3

Voedselcrises                                                                                                  3.05

Financieel falen                                                                                                3.0

Besmettelijke ziekten                                                                                   2.85

Gebruik massavernietigingswapens                                                      2.4

Als we naar de genoemde 14 risico’s kijken, valt op dat de lijst wordt gedomineerd door een grote groep natuur en klimaat gerelateerde risico’s. Hiervan kunnen we nu al voorspellen dat zij eraan komen en ons leven zullen gaan bepalen. Verder zijn er twee met het internet samenhangende risico’s en is er een risico dat de stabiliteit van de financiële wereld wordt ontwricht. Overblijft de rol van overheden die conflicten met elkaar kunnen hebben, zoals de door Donald Trump ingezette handelsoorlog met China als reactie op het met meer zachte hand, -de beroemde ijzeren vuist in een fluwelen handschoen-,  ingezette imperialisme van China dat zich steeds meer als de grote opponent van de VS in de wereld manifesteert. Nationale overheden kunnen massavernietigingswapens inzetten of falen in het gezamenlijk bestrijden van mondiale crises, wat bij de Covid-19 pandemie zich af en toe manifesteerde.  Falende overheden kunnen een mondiale ramp enorm versterken. Vooral grote landen die zich niet willen schikken in een algemeen mondiaal belang kunnen hier veel kwaad aanrichten.

Wat mij bij dergelijke lijsten opvalt, is dat het werkelijke gevaar vaak niet tijdig wordt gezien (Kees Zoeteman, 2014, Trends, crises and sustainability, in: Ed K. Zoeteman, Sustainable development drivers, p. 303-318, Cheltenham UK: Edward Elgar).  Zo houden weinig beleidsmakers zich bezig met de kolonisatie van de ruimte, te beginnen met de hogere luchtlagen om de aarde. In de blog over 5G kwam dit al ter sprake (https://www.project-apocalypse.nl/uitleg-tekstfragementen-fragment-1/de-toekomst-die-zich-met-5g-boven-onze-hoofden-voorbereidt/). De mondiale risico’s, die het World Economic Forum nu bespreekt, vallen in het niet bij die welke vanuit de ruimte ons kunnen bedreigen: de natuurlijke risico’s die met stralingen van de zon en de interstellaire ruimte samenhangen, en met meteorietinslagen. In toenemende mate zijn we deze risico’s zelf aan het veroorzaken in de hogere lagen van de atmosfeer. De nu breed onderkende klimaatverandering en de daarmee samenhangende risico’s zullen gevolgd worden door nog verderstrekkende risico’s vanuit de ruimte. Als er dan geen doortastende bestuurskracht voor het beheer van onze planeet kan worden uitgeoefend, is de mensheid fysiek echt in gevaar. Ik vermoed echter dat we als mensheid ons pas zullen verenigen als we collectief en concreet vanuit de ruimte worden bedreigd. Het is wel zaak om voordien te leren hoe je dat moet doen. De pandemieën door virussen zijn daarvoor goede gelegenheden om te oefenen, kunnen we enigszins cynisch constateren.

Wat ziet de Apocalypse zelf als de dreigende ondergang?

Toch zijn al dergelijke rampen niet de ondergang van de fysieke wereld waarop de Apocalypse doelt, al worden sommige rampen zoals aardbevingen, meteorietinslagen en pestepidemieën wel in de Apocalypse genoemd. In de Apocalypse spreekt een heel ander paradigma voor het natuurlijke leven dan waar wij vanuit gaan. Wij proberen nu alles op materialistische manier te verklaren. Daarom houden we nu alleen rekening met materiële oorzaken van rampen.  Maar de Apocalypse ziet de fysieke wereld als een gevolg van wat plaatsvindt in hogere geestelijke sferen: die van de geest, die van de ziel en die van de levenskrachten. We maken als mensen deel uit van die hogere sferen maar velen van ons zijn zich daar niet van bewust. De Apocalypse is een grote oproep om ons daar wel bewust van te worden. En ook als we ons daarvan niet bewust zijn, zal, zo voorspelt de Apocalypse, de realiteit toch voor ieder merkbaar gaan worden in de loop van de evolutie. Eerst zal de fysieke Aarde gaan oplossen. De natuurkundigen voorzien een dergelijk proces als de hitte dood van de Aarde wanneer de Zon haar waterstof heeft opgebruikt in de huidig kernreactie van waterstof tot helium. De Zon zal uitzetten en een nieuwe kernfusiereactie zal tot stand komen waarbij helium tot koolstof fuseert. Op Aarde zal al het water verdampen en de atmosfeer zal door de sterkere zonnewind weggeblazen worden. Dit alles zal naar verwachting pas in de hele verre toekomst, na meer dan een miljard jaar, gaan gebeuren. Het realiteitsgehalte van deze geschatte tijdsperioden moeten we naar mijn idee overigens niet erg hoog inschatten. We weten het gewoon niet, al kunnen we op basis van veronderstellingen natuurlijk wel rekensommen maken waar dan zulke tijdsduren uitkomen.   Het belangrijkste wat de Apocalypse beschrijft over de wereldondergang is dat de schepping in stappen terug zal keren naar de hogere geestelijke niveaus en dat er daarna weer een nieuw zonnestelsel met een nieuwe aarde zal komen. Om mee te kunnen met deze evolutie zullen de mensen klaar moeten zijn om mee te gaan met het loslaten van de vaste materie en vervolgens van de levenskrachten en tenslotte van de zielskrachten. De processen, die we nu individueel met het sterven, het leven na de dood en het later weer incarneren meemaken, zullen we in de toekomst in het groot doormaken met de Aarde en de mensen die daarop hun bewustzijn ontwikkelen. Wie daarin niet mee kan, zal de Apocalypse als een doemverhaal ervaren, net zoals over het individuele leven de schaduw van de dood hangt. De Apocalypse, zoals gezegd, wil juist erop wijzen dat met de dood niet alles ophoudt, evenmin als met de ondergang van de fysieke wereld. De Aarde en het leven zijn voortgekomen uit een hoger bewustzijn waarnaar alles terugkeert, tenzij wij kiezen om daar geen deel van uit te maken. Dat mag. Dan rest alleen de hittetijd van Tommy Wieringa.