De gevolgen van klimaatverandering

De branden in januari 2020 in het zuiden van Australië, waarbij ruim twee-en-een-half keer het oppervlak van Nederland opging in vlammen, riepen bij Annemarie Kas, Zuid-Oost Azië correspondent van NRC, ‘apocalyptische gevoelens’ op toen zo over eindeloze zwartgeblakerde gebieden vloog op de terugweg naar haar standplaats Jakarta (NRC, 15 januari 2020).

Bosbranden in Australië, bron NASA Earth Observatory – https://earthobservatory.nasa.gov/images/146110/fires-and-smoke-engulf-southeastern-australia, Publiek domein, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=85717201

Waarom roept klimaatverandering apocalyptische associaties op? Kas bekroop dit gevoel door de uitgestrektheid van het gebied, de snelheid waarmee de ramp om zich heen had gegrepen, en het eindresultaat: zo te zien een zwartgeblakerde dode aarde. En de dieren die het nog hebben overleefd wacht weinig goeds, omdat hun voedsel is verbrand. Anouk Kragtwijk schreef kort daarvoor in een essay: ‘We willen de (klimaat)angst niet voelen. De angst dat we allemaal dreigen uit te sterven’ (NRC 11/12 januari 2020, L12). In dit laatste ligt, vermoed ik, een belangrijke reden waarom mensen naar het woord ‘apocalyptisch’ grijpen: een overweldigend angstgevoel voor de ondergang van de wereld zoals we die kennen en van onszelf. Dat gevoel komt omhoog als bijvoorbeeld grootschalig vuur onze omgeving verbrandt, als langdurige droogte onze landbouwgronden doet verdorren zoals in de Sahel en in het Midden-Oosten, als oorlogvoering dood en verderf zaait, zoals in Vietnam, Syrië, Oost-Oekraïne, als genocide op bepaalde bevolkingsgroepen wordt toegepast zoals bij de Holocaust, in Srebrenica, en de vervolging door IS van jezidi’s en christenen.  Het is, denk ik, eenzelfde gevoel dat ik uit mijn jeugd ken, we spreken over de jaren zestig, bij de vele discussies over kernwapens en hun gevolgen. Een gevaar dat nu vermoedelijk minstens zo groot is als destijds, maar toen lagen de atoombommen op Hiroshima en Nagasaki verser in het collectieve geheugen. 

Klimaatverandering heeft de jeugd tot demonstraties gebracht. Hun toekomst wordt bedreigd. Niet alleen door grootschalige branden en droogte, maar ook door benauwende hitte, smeltend ijs, stijgende zeespiegel, heftiger stormen, overstromingen, veranderende ecosystemen, de veranderende Golfstroom, ziektepatronen, vluchtelingenstromen en andere dingen waar we nog geen weet van hebben. We kunnen zo niet verder leven, alles moet anders, is hun conclusie. Maar wat kan je zelf doen? Is dit het begin van de wereldondergang, de Apocalypse waarmee de bijbel eindigt?

Foto: State Government of Victoria / AFP

Wat zijn de kenmerken die de Apocalypse schetst voor het einde van de wereld?

Kijken we naar de kenmerken van de wereldondergang die de Apocalypse beschrijft, overigens in combinatie met een tegelijk plaatsvindende geestelijke opgang, dan moeten we constateren dat de Apocalypse grote veranderingen van de fysieke aarde voorziet die zijn opgenomen in de grote evolutiefasen van mens en aarde, zoals beschreven in bijvoorbeeld het hindoeïsme, de theosofie en antroposofie. De vaste minerale aarde zoals we die nu kennen is er niet altijd geweest en zal er niet altijd blijven. In het hindoeïsme is sprake van grote incarnatie en excarnatie periodes waarbij aarde en het zonnestelsel eerst ontstaan als Brahma ‘uitademt’ (een uitdijend heelal) en weer oplossen als Brahma ze ‘inademt’ (een samentrekkend heelal). En bij elke ademhaling van Brahma evolueert het heelal, van warmte naar lucht en licht, naar vloeibaar, naar vast en vandaar weer de weg terug naar steeds vluchtiger elementen, waarbij de mens stapsgewijs tot hogere bewustzijnsniveaus kan evolueren. Dat zijn de hele grote kosmische processen waarvan de Apocalypse indirect getuigt. En binnen deze grote processen is het eerste dat zal optreden het oplossen van de huidige vaste aarde.

Bij de uitleg van het 32ste tekstfragment komt in grote lijnen ter sprake hoe dit proces van het oplossen van het fysieke bestaan zal verlopen. Na het aflopen van het huidige Na-Atlantische tijdperk, dat nog diverse millennia duurt, zal de rest van het bestaan van de vaste aarde nog bestaan uit het zogenaamde Zegeltijdperk en tenslotte het Bazuintijdperk, als we bijvoorbeeld Rudolf Steiner en Helena Blavatsky volgen. Eigenlijk is na het Zegeltijdperk de vaste aarde voorbij. Aan het einde van het Bazuintijdperk heeft ook de etherwereld, de wereld van vitale krachten, zich teruggetrokken. En vervolgens, als later de toornschalen worden uitgegoten, zal ook de astrale wereld van de gevoelskrachten verdwijnen. Steeds zal daarbij een scheiding optreden tussen wat innerlijk is gereinigd en meekan naar de hogere geestelijke sferen en wat achterblijft omdat het gekluisterd is gebleven aan de stoffelijke sfeer.

Het in de toekomst verdwijnen van de fysieke wereld en daarna de wereld van de etherische of groeikrachten en tenslotte de astrale of gevoelswereld komt angstwekkend op ons over. Dit kan verschillende redenen hebben. Een eerste is dat de vrijheid die we ervaren dan wordt ingeperkt. Wie niet voor het geestelijke boven het materiële heeft gekozen, blijft gekluisterd aan de materie achter, aldus de Apocalypse. Het naderen van het moment van beslissing maakt angstig omdat we twijfelen of we wel in ons leven de goede keuzes hebben gemaakt. Is ons wereldbeeld wel omvattend genoeg geweest en hoe zouden we alsnog een andere afslag in ons leven kunnen nemen? En als je niet gelooft in een geestelijk perspectief voor de toekomstige mens, dan voelt de ondergang van het leven op aarde des te rampzaliger en is de situatie nog meer deprimerend. De toekomstige ondergang vormt dan een reden op zich om het bestaan van de geestelijke wereld uit te sluiten. Immers, als er al een geestelijke wereld zou bestaan, waarom laat die het dan zover komen, is de redenering. Daarmee wordt voorbijgegaan aan onze eigen verantwoordelijkheid, die juist nu naar voren moet treden waar dit eerder door de godenwereld werd gereguleerd. En hoeveel tijd is er nog om de aarde en de mensheid te behoeden voor grote rampen?

Dit beeld overziend, is de boodschap van de Apocalypse dat de planeet aarde in het Na-Atlantische tijdperk over haar hoogtepunt is, de vitaliteit van de aarde zal afnemen en dat de krachten die de vaste minerale wereld onderhouden op langere termijn zullen gaan terugtreden. De test is of de mens dan is geëvolueerd tot een wezen dat kan voortbestaan in de meer vergeestelijkte sferen die blijven of dat de mens niet mee kan met de opwaartse beweging. De ondergang van de fysieke wereld plaatst de Apocalypse echter niet in het huidige Na-Atlantische tijdperk, maar aan het slot van het Zegeltijdperk.

Wat is de plaats van klimaatverandering in het einde van de aarde?

Is er iets bijzonders aan klimaatverandering dat nog niet zichtbaar werd bij de eerdere milieuproblemen en dat kan worden gezien als een vooruit spiegeling van grotere rampen die komen? Het bijzondere aan het klimaatvraagstuk is dat het zich afspeelt op de schaal van onze planeet. Dat is nieuw in vergelijking met eerdere problemen zoals hinder, bodem- en watervervuiling en smog en zure regen.  Bij klimaatverandering zijn de gevolgen van wat het ene land doet merkbaar voor alle anderen en ook de oplossing vraagt mondiale menselijke solidariteit. Op hetzelfde moment dat klimaatverandering begint te spelen komen er bovendien vergelijkbare mondiale problemen tevoorschijn zoals het gat in de ozonlaag, de perverse gevolgen van privacy schendingen via het internet, de vervuiling van de interplanetaire ruimte, enz. Het besef dat er maar één aarde is en dat we het daarmee moeten doen als mensheid begint door te dringen. Er is mondiale solidariteit nodig om het probleem te kunnen oplossen. Dat is het nieuwe van klimaatverandering.

Is er nu een feitelijke wereldondergang gaande of zijn het de voortekenen die ons beangstigen?

De eerlijkheid gebiedt te erkennen dat de huidige verstoringen van onze planeet niet direct tot de ondergang van het leven op aarde zullen leiden. Bosbranden, overstromingen, plastic soep in oceanen, verwoestijning, en verstedelijking zijn allemaal slecht voor het leven op aarde maar de wereldondergang is van een andere orde. Lokaal zal er door genoemde verschijnselen een grote verstoring van het leven optreden, maar op andere plekken kan het leven doorgaan en zelfs in steden zien we de natuur nieuw terrein veroveren. De biodiversiteit in de stad is vaak groter dan op het platteland. De tot nu toe meest desastreuze rampen op wereldschaal waren vulkaanuitbarstingen die door de uitstoot van stof en zwaveldeeltjes een afscherming van het zonlicht en afkoeling van de aarde tot gevolg hadden, vooral als de vulkanen in de tropen lagen en de stofdeeltjes tot 40 km hoog in de stratosfeer terecht kwamen. Atoombommen en grote meteoorinslagen kunnen dergelijke effecten op nog grotere schaal teweegbrengen met jaren durende afkoeling van meerdere graden Celsius tot gevolg en vervuiling van de landbouwgronden zodat oogsten mislukken of niet eetbaar zijn. Het uitsterven van de Dinosauriërs wordt aan een dergelijke meteoorinslag 65 miljoen jaar geleden toegeschreven. Deze grotere schokken door natuurverschijnselen of veroorzaakt door mogelijke nucleaire oorlogen kunnen de mensheid aan de rand van de afgrond brengen, maar het leven op aarde zal vermoedelijk daarna doorgaan met soorten die dit kunnen overleven en zich kunnen aanpassen. Mogelijk moet de mens langere tijd ondergronds gaan leven. De Apocalypse echter spreekt van nog grotere veranderingen waarbij de fysieke natuur verdwijnt, oplost in het niets. Volgens de Apocalypse gaat dit in de verre toekomst hoe dan ook gebeuren en dan is de vraag of we geestelijk daarop zijn voorbereid of niet. Wat nu plaatsvindt aan klimaatverandering is hiermee vergeleken kinderspel. Een manier om ons concreet voor te stellen wat tot het einde van het leven op aarde of van de aarde zelf kan leiden, is dat de zon zal opzwellen omdat de waterstof opraakt en een andere kernfusiereactie met helium op gang komt. Volgens de huidige wetenschap duurt dat nog miljarden jaren. Mogelijk duidt de ‘poel van vuur’ waarover de Apocalypse spreekt hierop.

We moeten dus constateren dat we slechts voortekenen zien van wat eens gaat komen en dat de angst, die deze verschijnselen teweegbrengt, voort kan komen uit een intuïtieve huiver voor wat eens de aarde, en de gemeenschap van wezens die op de aarde leeft, fysiek zal overkomen. Maar de Apocalypse kijkt tegelijk naar de weg terug naar de geest die het alternatief vormt voor deze zee van vuur die de ondergang van de fysieke wereld inluidt.

Wat is de opgave die achter de klimaatverandering verscholen ligt?

Na het schetsen van de natuurwetenschappelijke kenmerken van klimaatverandering en de relatie tot de in de Apocalypse beschreven ondergang van de fysieke wereld, zijn we beter instaat om te kijken naar de betekenis van de apocalyptische angsten die door uitingen van klimaatverandering worden opgeroepen. Wat heeft klimaatverandering ons te zeggen? Het overweldigende aspect aan klimaatverandering is dat het ons allen raakt en dat niemand in zijn eentje er wat aan kan doen. De vervuilers gijzelen de goedwillenden. De meest duidelijke stem die dit dilemma verwoordt, komt van de scholiere Greta Thunberg, die als eenling wel opstaat en vraagt om de wetenschappelijke feiten over klimaatverandering onder ogen te zien en, wat zij de klimaatnoodtoestand noemt, ernstig te nemen. Haar opponent op het wereldtoneel, Donald Trump, haalde als president van de USA naar haar uit op 21 januari 2020 in Davos, tijdens de opening van de 50ste bijeenkomst van het World Economic Forum, met: “We moeten de eeuwige onheilsprofeten en hun voorspellingen van de apocalyps verwerpen”. (https://www.demorgen.be/nieuws/trump-versus-thunberg-in-davos-we-moeten-de-eeuwige-onheilsprofeten-verwerpen~b8ee5417/?referer=https%3A%2F%2Fwww.google.nl%2F) Wat een eer voor de 17-jarige Thunberg om de 73-jarige Trump te dwingen het er over te hebben.  Tegenover leiders, die het egoïsme en de vervulling van de verlangens van het lagere zelf propageren, staat de jeugdige schreeuw van het geweten om het grotere belang van de gehele mensheid te dienen. Juist bij klimaatverandering gaat het om het ontwikkelen van internationale solidariteit. Hier moet de gehele mensheid komen tot broederschap en het openen van het hart voor elkaar om de klimaatverandering in goede banen te kunnen leiden. Dat leidt tot het verkrijgen van wat de Apocalypse ‘het witte kleed’ noemt.

Tenslotte moeten we leren zien dat de aarde ons collectieve lichaam is, waarvan onze collectieve ontwikkeling afhankelijk is en die ons tegelijk toont waar wij lessen te leren hebben.  Klimaatverandering is niet een natuurramp die ons overkomt. Het is de spiegel van de staat van onze ziel. Helaas kunnen de allerrijksten zich permitteren om de gevolgen het langst te negeren. Maar tenslotte zullen we allemaal een voorproef ondervinden van wat eens de achterblijvende mensheid bij de wereldondergang zal overkomen.