Kees Zoeteman

Op een afstand gezien, lijkt de Apocalypse alleen te gaan over scheiding en vereniging. Opdat de mens zich kan verenigen met zijn schepper moet de mens zich innerlijk ontwikkelen en wat die vereniging in de weg staat moet worden afgescheiden. Scheiden vergt onderscheidingsvermogen en leidt tot loutering.

Bij de scheiding die in de Apocalypse ter sprake komt, gaat het om een stapsgewijs naderbij komende scheiding binnen de mensheid.

Thema’s die hier aan de orde zullen komen zijn bijvoorbeeld de betekenis van het tweesnijdende zwaard en vooruit spiegelingen van de toekomstige grote scheiding in de mensheid.

De visie die de Apocalypse toont

Kort samengevat, toont de Apocalypse de weg terug naar de geestelijke wereld en de hereniging met het beeld dat God vanaf het begin met de mens voor had, de Mens-in-God. Dit beeld wordt ons aan het begin van de Apocalypse getoond in de Mensenzoon die Johannes aanschouwt als hij de opdracht krijgt zich om te draaien (Op. 1: 12-20). De Mensenzoon is een beeld dat verschillende betekenissen in zich draagt, zoals wordt uitgelegd bij tekstfragment 3. Het is het oer-idee van de mens.

Er is innerlijke groei nodig om ons te ontwikkelen tot een wezen dat gelijkenis gaat vertonen met de Mensenzoon. Deze groei is nodig in ons denken, opdat we de waarheid vinden; in ons voelen, opdat we de onbaatzuchtige liefde gaan uitdragen; en in ons willen, opdat we ons einddoel bereiken. Het baken voor deze innerlijke groei is het zwaard van onderscheid, het tweesnijdende zwaard dat uit de mond van de Mensenzoon komt. Hiermee oordeelt hij wat waar of onwaar is. Zonder dat vermogen om leugen en waarheid onmiddellijk te onderkennen kan de mens zijn bewustzijn niet verder ontwikkelen.

Naarmate de innerlijke ontwikkeling vordert, worden de spirituele kwaliteiten verfijnder. Het aantal mensenzielen dat de weg naar verder ontwikkelde niveaus heeft afgelegd is kleiner naarmate het bewustzijnsniveau hoger is. Met andere woorden, er zijn ook mensenzielen die vooralsnog een hoger bewustzijnsniveau niet bereiken. Zij doorlopen in vrijheid een langer traject om te ontdekken wie ze zelf zijn en welke eigenschappen ze nog hebben te ontwikkelen. Er zijn meestal talrijke levens voor nodig om ons een hoger bewustzijn eigen te maken tijdens ons leven in een fysiek lichaam. In dit opzicht is er een continue scheiding tussen mensenzielen die wel of nog niet toegroeien naar een volgende fase in bewustzijn. Hierbij geldt dat iedereen de weg naar eenzelfde eindbestemming kan gaan.

Het tweesnijdende zwaard, dat de onbaatzuchtigheid van ons handelen onderscheidt van hebzucht, blijft ons volgen bij het openen van de zegels en het klinken van de bazuinen. De meest intense beproevingen ontstaan echter bij het uitgieten van de toornschalen, die als laatste barrière optreden voor het één worden met onze oorsprong.

Het proces van scheiden en het terugstoten wat nog niet voldragen is, is niet een eenmalig iets. Immers, achter de gehele schepping staat, aldus de Apocalypse, een scheppende God die verlangt naar het tot wasdom komen van de mens die hij heeft geschapen naar zijn beeld. Telkens opnieuw wordt aan de individuele mens een kans geboden om zich naar de goddelijke volmaaktheid te ontwikkelen. En dit blijft ook in latere evolutiefasen doorgaan, al wordt het steeds moeilijker om de aan de materie gekluisterd rakende mensenziel tot een omkeer te brengen. Scheiding betekent tegelijk een aanmoediging om het opnieuw te proberen door een eigenschap in ons innerlijk tot meer volmaaktheid om te vormen. Dat komt doorgaans neer op het openbreken van onze neiging om ons af te sluiten en in te kapselen. Want als we het vuur dat in ons brandt voor onszelf houden, dreigt het juist uit te doven. Het geheim ligt in de overgave aan de liefde en de hogere wil, niet als onderworpene, maar als vrij geworden mens die de liefde kent en de wijsheid zich heeft eigen gemaakt.

De Apocalypse geeft aan dat in de slotfase (Op. 20:11-15) van de scheppingsgolf van de mensheid er ook een vooralsnog onomkeerbaar moment van scheiding zal komen, de dag van het oordeel genoemd, waarop wordt gescheiden tussen wie in het boek van het leven staan ingeschreven en wie in de poel van vuur worden geworpen.  De poel van vuur is overigens niet gelijk aan de dood. Misschien kunnen we hier beter denken aan een ultieme vorm van loutering in een volgende ontwikkelingsfase.

Nu is het niet voldoende om het scheiden te zien als iets dat God aan ons voltrekt. Het is eigenlijk iets dat we aan onszelf voltrekken. Want de instantie in ons die kiest, dat is ons zelfbewustzijn, dat zijn we zelf. Het Zelf, het Ik, is het meest heilige dat ons is geschonken. Wat het Zelf kiest, is wat de kosmos respecteert door ons de gevolgen te laten ervaren.

Het tweesnijdende zwaard

Een zwaard heeft een andere werking dan bijvoorbeeld een hamer. De laatste kan iets platslaan of in scherven doen uiteenspatten. Het zwaard is bedoeld om iets te doorklieven, het maakt dat iets dat één was door het snijden wordt verdeeld in twee delen. Het tweesnijdende zwaard dat uit de mond van de Mensenzoon komt, duidt op het onderscheid maken in twee delen door het oordeelsvermogen van de geest. Niet iets stoffelijks wordt in twee delen gescheiden, maar dit zwaard onderscheidt argumenten en motieven als voerend naar het hoger zelf of naar het egoïsme.

Bij het scheiden en onderscheiden kan zich de vraag voordoen of nu altijd zonder enig mededogen de tegenstander, of die nu buiten jezelf zich manifesteert of in jezelf tevoorschijn komt als een neiging, moet worden gedood en afgewezen. Vaak zullen we geneigd zijn, de zaken nog even aan te kijken en niet meteen op de spits te drijven. Maar voor hetzelfde geld kunnen dergelijk overwegingen een situatie geleidelijk aan verergeren en ertoe leiden dat er een haast onontwarbare kluwen van argumenten en gevoelens ontstaat die het nemen van een duidelijk besluit verhindert. Wie dergelijke ervaringen heeft opgedaan, komt meestal tot de conclusie dat beter aan het begin de moeilijke knoop had kunnen worden doorgehakt. Daarvoor is nodig dat snel wordt doorzien welke zielskrachten in het spel zijn en dat de ruimte die zij claimen van begin af aan wordt onderkend. Dat kan gezien worden als het hanteren van het tweesnijdende zwaard.

In de kern gaat het er steeds om dat het Zelf niet door anderen mag worden ingeperkt of afgebroken of onderdrukt. Wat niet wil zeggen dat het ego zich grenzeloos moet kunnen uitleven, in tegendeel. Ook gaat het er niet om het ego alleen maar weg te cijferen. Het ego kan zich dienstbaar opstellen tot een grens waarop een ander hier misbruik van begint te maken. Het tweesnijdende zwaard is nodig om wat in ons het Hoger Zelf wil afbreken te ontmaskeren en los te snijden. Dat kan naar mijn mening niet vroeg genoeg gebeuren.

Waarom plaatst de Apocalypse de geboorte van Christus centraal in het lot van de mensheid?

De Apocalypse plaatst de geboorte van de Zonnegeest als een alles veranderende gebeurtenis voor het lot van de mensheid om te tonen dat er anders een steeds moeilijker te overkomen scheiding tussen de mens en zijn goddelijke roeping zou ontstaan. De mens zou zich blind naar de afgrond tussen de materiële wereld en het geestelijke bestaan hebben laten leiden door zich zeker te wanen in de vastheid van de fysieke wereld, overigens tot de dood ons daarvan scheidt. De komst van Christus, het zonnewezen, had niet alleen plaats in een fysiek mensenlichaam, maar sindsdien is de zonnekracht als ik-bewustzijn ontwaakt in het innerlijk van ieder mens. De Apocalypse proclameert de weg van de geestelijke hereniging met de Mens-in-God op het moment dat de wereld van de materie het bewustzijn van de ervaarbare geestelijke wereld begint te overwoekeren. Hier begint ook de scheiding tussen hen die deze weg volgen of afwijzen. 

Scheiden en sport

Een manier van oefenen in het omgaan met scheiden komen we tegen in de sport. Wedstrijden eindigen in winnaars en verliezers. Hier is de scheiding goed zichtbaar als een middel om deelnemers te stimuleren zichzelf te verbeteren. Anders gezegd, de aspirant kampioen wordt nog teruggestoten zolang er anderen zijn die betere prestaties leveren. Bij de geestelijke wereld gaat het niet zozeer om de relatieve ordening van de beste, de op-een-na-beste etc., maar om het voldoen aan bepaalde kwaliteiten, zoals inzicht in het ware, goede en schone en het van hieruit komen tot daden die daarmee overeenstemmen. 

Scheiden en rechtspraak

Ook een rechter maakt gebruik van het beginsel van scheiden; scheiden tussen wat wel en niet overeenkomt met de regels van de wet. In andere woorden, scheiden wat wel en niet bijdraagt aan harmonie en rechtvaardigheid bij conflicterende belangen, zodat er een evenwichtige weging ontstaat van alle aspecten die bij een conflict een rol spelen. Bij rechtspraak is van belang dat niet het recht van de sterkste geldt maar dat morele beginselen zoals solidariteit met de zwakken, het respecteren van iemands eigendom, etc. tot hun recht komen. Het eindresultaat drukt zich echter meestal uit in iets materieels. Het zwaard van onderscheid van de Mensenzoon kijkt minder naar de materiele zaken maar naar de ego-overstijgende kwaliteiten. De rechter zal niet vragen of je je naaste hebt liefgehad; de Mensenzoon wel.

Scheiden en het huwelijk

Het huwelijk of een vaste verbintenis met een partner is in zekere zin een voorafschaduwing van onze roeping om ons met God te herenigen. In een ideale relatie kunnen beide partners zich steeds dieper ontwikkelen in het gelijk worden aan het Hoger Zelf. Blijven zij elkaar boeien en stimuleren in het volgen van dit pad of probeert de een ten koste van de ander te leven, de ander als het ware te bezitten? En raken zij te veel uit balans om nog een paar te vormen dat dagelijks in harmonie met elkaar leeft? In het laatste geval kan een scheiding noodzakelijk en gezond makend worden.  Maar het zich lossnijden van een partner is een smartelijke gebeurtenis. Vooral in een huwelijk met kinderen kunnen we constateren dat, ook als alle zaken via de rechter zijn geregeld, de ex-partners nog niet van elkaar af zijn. Alleen al de aanwezigheid van de kinderen zal hen dagelijks aan de ander herinneren. Eigenlijk zou je als criterium voor het toepassen van het tweesnijdende zwaard moeten aanhouden of de relatie nog ontwikkelingspotentie naar de toekomst heeft voor beide zielen. Ook los van eventuele kinderen is met een echtscheiding de kous niet af, omdat uit de liefdesband er talrijke emotionele verbindingen blijven bestaan. Het is dan ook vrijwel onmogelijk om tot een volkomen scheiding van wat eens door liefde verbonden was te komen. Wel kan een scheiding ertoe leiden dat niet dagelijks nieuwe zielswonden worden toegebracht en dat er ruimte komt om als ziel te herstellen en een overzicht te krijgen van wat er allemaal speelde. Wie ben ik eigenlijk? Wat zocht ik in deze relatie? Waarom was ik er lange tijd afhankelijk van? Bleef ik in dit huwelijk zitten uit angst om er alleen voor te staan? Na een tijd van reflectie blijkt dat de relatie inclusief de scheiding misschien wel je beste leerschool was in dit leven. Dat je met het huwelijk voor elkaar het moment hebt geschapen dat overeenkomt met wat je vroeger bij het betreden van de mysterieschool te lezen kreeg: Mens ken jezelf! Wie heeft er meer in jou geïnvesteerd om je een spiegel voor te houden dan je ex-partner? Zo kan scheiden na verloop van tijd een opmaat worden voor innerlijke groei en het op een bovenpersoonlijk niveau je verenigen met de ander.

Scheiding in ruimte

Ons lichaam kan maar op één plaats tegelijk zijn. Daardoor zijn we vaak fysiek afgescheiden van geliefden en vrienden. Al kunnen we met ze spreken en ze zien via moderne communicatiemiddelen, we kunnen ze niet aanraken, voelen of ruiken. Daarvoor is het verblijven in eenzelfde ruimte nodig. In zekere zin leven we in een quarantaine die alleen af en toe wordt opgeheven als we anderen fysiek ontmoeten. Bij het sterven wordt de quarantaine permanent.

Maar zelfs als mensen in elkaars fysieke nabijheid verkeren, kunnen zij zich nog eenzaam voelen. Immers, als er geen geestelijk en gevoelscontact is kan iemands fysieke nabijheid eerder als benauwend dan als bevrijdend worden ervaren. Voor een werkelijke ontmoeting moet de fysieke nabijheid samenvallen met de gevoelsmatige en geestelijke nabijheid. Daarom zijn die laatste twee vormen van nabijheid misschien nog wel belangrijker dan de lichamelijke.      

Scheiding in tijd

Het heden, dat oneindig kleine ogenblik, het nu, dat ongrijpbaar passeert, scheidt de toekomst van het verleden. Gelukkig kent het jaar seizoenen en maanden en dagen die een cyclische structuur brengen in de tijd. Eén keer per jaar zijn we jarig en dat helpt ons om onze eerdere verjaardagen ons te herinneren en ons bewust te laten zijn van onze levensloop. Als jong mens lijken we een eeuwig leven voor de boeg te hebben en alles te kunnen worden. Met het ouder worden merken we aan grenzen gebonden te zijn. We ervaren in de tijd het afgescheiden zijn van de eeuwigheid en van oneindige mogelijkheden. Maar we houden toegang tot het nu. Er is steeds opnieuw een nu, en dat is in staat ons levensvreugde te geven. Onze verjaardag bepaalt ons bij het verstrijken van de tijd. De leeftijd die we hadden, komt niet meer terug. In gedachten en dromen kunnen we naar andere tijden reizen, maar ons wakkere lichaam laat ons alleen toe in het nu. Geboren worden en sterven zijn de grote scheidingen in de tijd en onze verjaardagen zijn hiervan afspiegelingen. Zij herinneren ons eraan dat we in de cyclus van een nieuw jaar worden geboren zoals we lang geleden op eenzelfde moment van het jaar in dit leven zijn gekomen om onze roeping te vinden en uit te voeren. We zijn fysiek gescheiden van ons verleden en onze toekomst. Maar we kunnen ons open stellen voor wat het verleden ons heeft geleerd en voor de toekomst die we als onze opdracht ervaren, hoe oud we ook zijn. Onze innerlijke opdracht realiseren in de tijd is het enige dat ons zal kunnen bevredigen. Daarvoor moeten we onophoudelijk steeds opnieuw kiezen. Immers, afgescheiden zijn van de Mens-in-God, ons Hoger Zelf, is de ergste situatie waarin we ons kunnen bevinden.